Pisa Kulesi’nden daha eğimli olan 870 yıllık tarihi Eğri Minare, üç büyük deprem atlattı.
prof. İsmail Aytaç:
“Horasan harcı, elastisite katsayısı ve zemin yapısı çökmeyi engelliyor”
“3,5’ten 7’ye sancılı bir değişikliğe rağmen hala ayakta olması biraz şaşırtıcı”
“Horasan harcı zamanla sertleşir, tuz miktarını emer ve salınımı engeller”
ELAZIĞ – Pisa Kulesi’nden daha eğimli olduğu kanıtlanan 870 yıllık Eğri Minare, 3 büyük sarsıntıda ayakta kalmayı başardı. Minarede kullanılan Horasan harcı ve germe katsayısının çökmeleri engellediğini belirten Prof. Dr. İsmail Aytaç, Harput doğal kütle üzerinde olduğu için yapının tek başına değil bir bütün olarak hareket ettiğini söyledi.
Elazığ’ın 5 yıllık Harput Mahallesi’nde bulunan Ulu Cami ve minaresi, Harput Hükümdarı Fahrettin Karaaslan tarafından 1156 yılında yaptırılmıştır. Eğik minare, zamanla Harput’un simgesi haline gelmiştir. 3,5 ila 7 dereceye yakın açı farkı ile Eğik Kule’den daha eğimli olduğu tescillenen 870 yıllık Eğri Minare, 2020 yılında bilinmeyenlere ek olarak Elazığ’da 6,8 ve 7,7 ve 7,7 büyüklüğündeki sarsıntılardan kurtulmayı başardı. Kahramanmaraş’ta 7.6 büyüklüğünde. . Tek bir taşın bile düşmediği minare görenleri hayrete düşürüyor. Minarenin direncini 3 elemente bağlayan Fırat Üniversitesi Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi Güzel Sanatlar Bölüm Başkanı Prof. , yalnız değil, çünkü Harput aynı zamanda doğal kütle üzerindeydi. Sağlam zemin, malzeme, en-boy oranı ve esneme olduğunda binaların yıkılmadığını vurgulayan Aytaç, “Zamanında yapılmasaydı tarihi eserler bugün olmazdı.”
“3 büyük deprem atlattı”
Harput Ulu Camii’nin MS 1156 yılında Fahreddin Karaaslan tarafından yaptırıldığı söylenmektedir. İsmail Aytaç, “Yaklaşık 870 yıllık bir yapı. Şu ana kadar küçük onarımlar görmüş. Minaresinde 3,5 ile 7 derecelik açı oluşmuş. Ülkemiz deprem kuşağı ve çok tehlikeli.” Elazığ fay sınırlarına yakın.Geçen yüzyılda bile 6’nın üzerinde 10’dan fazla depreme maruz kaldı.Bu minare 2020 yılındaki 6.8 büyüklüğündeki depremde yıkılmadı.İki büyük ile yine yıkım konuşulmadı. Son bir ayda deprem ve artçı depremler oldu.Birkaç yıl önce Vakıflar Bölge Müdürlüğü minareye estetik onarım yaptırdı.Statiğine ilişkin herhangi bir onarım yapılmadı.Ancak biliyoruz ki bire bir “Kurum minare için inceleme yaptı. 2 yıl rüzgar ve trendi gözlemlemek ve zaman içindeki açılımları buradan 5-6 yıl öncesine kadar. Orada rastgele bir açılış olmadığı gözlemlendi” dedi.
“Hafif rüzgarda bile bir esneme hissedebiliyoruz”
Direncini son depremlerle birlikte bakıldığında birkaç faktöre bağladıklarını belirten Aytaç, “Harput doğal bir kütle üzerinde olduğu için yapı tek başına değil kayalarla ve yerle birlikte hareket ediyor. Üçüncüsü de Horasan’ın kullanılması. Harç ve yapıdaki elastisite katsayısının varlığı.İçeride merdivenleri çıktığımızda “Hafif rüzgarlarda bile bir esneme hissedebiliyoruz. Bu germelerle kırılmaları önlemeyi planlıyoruz. Sonuç olarak sağlam temeller, malzemeler, uzunluk oranı ve esneme olduğunda yapıların çökmemesi gerçeği ile karşı karşıyayız. Bunlar zamanında yapılmasaydı bugün tarihi eserler olmazdı” dedi.
“3,5 ile 7 arasındaki sancılı değişime rağmen hala ayakta olması biraz şaşırtıcı”
Aytaç, “Türkiye’de birçok minareye kapladığı yükseklik açısından büyük önem veriliyor. Bunlardan en önemlilerinden biri de Dünya Kült Miras Listesi’nde yer alan Edirne Selimiye Camii ve minareleri. Harput Ulu gibi. Cami, Selçuklu Dönemi’nde eğriliği ve açısı değiştirilmiş birkaç minare bulunmaktadır.Bir minaremiz daha vardır.Bu açının birçok nedenden dolayı zamanla oluştuğunu tahmin ediyoruz.Eğik Kule’nin ortalama 3,5 derecelik eğriliği dikkate alındığında, Orada bir zemin çöktü.Bunu ekipmanların sağlamlığına ve tabanın yapısı ile hareket etmesine bağlıyoruz” dedi.
“Horasan harcı zamanla sertleşir, tuz ölçüsünü emer ve salınmasını engeller”
Horasan harcı hakkında da bilgi veren Aytaç, “Yanmış kirecin içerisine kum ve çakıl dışında kiremit tozu veya tuğla tozu ilave edilerek elde ediliyor. Zamanla tuzu emdiği için daha dayanıklı hale geliyor. günümüze gelen tarihi eserlerin çoğu tuğla veya taş olabilir.Harcı Horasan harcından yapılmıştır.Mimar Sinan tarafından yapılan bazı binalardaki harçlar incelendiğinde Horasan harcına ek olarak soğan kabuğu ve süt olduğu ortaya çıkmıştır. Bu da o harcın özelliklerini güçlendiriyor” dedi.
